9 września 2024 były premier Włoch Mario Draghi przedstawił raport na temat przyszłości europejskiej konkurencyjności “The Future of European Competitiveness” Part A „Competitiveness Strategy for Europe” oraz Part B „In-Depth Analysis and Recommendations”.

Załączamy powyższy raport także w tłumaczeniu na języki polski wraz z opisem kluczowych kwestii poruszonych w raporcie.

Rozpocznijmy od kwestii poruszonych w raporcie, które odnoszą się do Capital Markets Union (CMU), a następnie opiszemy chronicznie całość raportu.

Capital Markets Union (CMU)

1. Budowa prawdziwej Unii Rynków Kapitałowych (CMU):

• Aby odblokować kapitał prywatny, UE musi zbudować prawdziwą CMU wspieraną przez silniejszy system emerytalny. Kluczowym filarem CMU powinna być transformacja ESMA z koordynatora krajowych regulatorów w jednego wspólnego regulatora dla wszystkich rynków papierów wartościowych UE, podobnego do amerykańskiego SEC. Przekształcenie ESMA wymagałoby dostosowania jej zasad zarządzania i procesów decyzyjnych na wzór Rady Prezesów Europejskiego Banku Centralnego, odrywając je jak najbardziej od interesów krajowych państw członkowskich UE.

2. Harmonizacja ram upadłościowych i eliminacja przeszkód podatkowych:

• Harmonizacja ram upadłościowych jest kluczowa dla usunięcia fragmentacji stworzonej przez różnice w hierarchii wierzycieli. UE powinna kontynuować eliminację przeszkód podatkowych dla inwestycji transgranicznych. Te działania ułatwią centralizację w obszarze rozliczeń i rozrachunku. Docelowo, UE powinna dążyć do stworzenia jednej platformy centralnego kontrpartnera (CCP) i jednego centralnego depozytu papierów wartościowych (CSD) dla wszystkich transakcji papierami wartościowymi. Ułatwiłoby to transakcje transgraniczne, redukując koszty i ryzyko związane z różnicami podatkowymi i regulacyjnymi między krajami członkowskimi oraz pozwoliłoby na bardziej efektywną i spójną obsługę transakcji w całej UE, co sprzyjałoby usunięciu przeszkód podatkowych, eliminacji podwójnego opodatkowania

3. Stymulowanie inwestycji detalicznych przez fundusze emerytalne drugiego filaru:

• Aby zwiększyć przepływ środków na rynki kapitałowe, UE powinna zachęcać inwestorów detalicznych przez oferowanie funduszy emerytalnych drugiego filaru, na wzór udanych przykładów niektórych państw członkowskich UE np. Holandii i Szwecji, które są zaprojektowane w oparciu o zachęty podatkowe oraz możliwość wyboru spośród wielu różnych funduszy, zróżnicowanych pod względem ryzyka i strategii inwestycyjnych. Wybór ten jest wspierany przez system doradztwa inwestycyjnego i edukacji finansowej, co pomaga inwestorom detalicznym podejmować świadome decyzje.

4. Rewitalizacja sekurytyzacji i ukończenie Unii Bankowej:

• UE powinna dążyć do ożywienia rynku sekurytyzacji i ukończenia Unii Bankowej. W raporcie zaleca się, aby Komisja przedstawiła propozycję dostosowania wymogów ostrożnościowych dla sekurytyzowanych aktywów, obniżając opłaty kapitałowe dla niektórych prostych, przejrzystych i standardowych kategorii (takich jak sekurytyzowane pożyczki hipoteczne (MBS – Mortgage-Backed Securities), sekurytyzowane pożyczki konsumenckie, oraz kredyty samochodowe), dla których opłaty nie odzwierciedlają rzeczywistego ryzyka. Utworzenie specjalnej platformy do sekurytyzacji mogłoby przyczynić się do rozwoju tego rynku, zwłaszcza jeśli towarzyszyłoby mu celowe wsparcie ze strony państwa, na przykład w formie odpowiednio zaprojektowanych gwarancji rządowych.

5. Wydanie wspólnych bezpiecznych aktywów w celu ułatwienia integracji rynków kapitałowych:

• Regularne emisje wspólnych bezpiecznych aktywów mogłyby pomóc zintegrować rynki kapitałowe w UE. Wprowadzenie takich aktywów na wzór modelu NextGenerationEU (NGEU) umożliwiłoby finansowanie wspólnych projektów inwestycyjnych, zwiększając konkurencyjność i bezpieczeństwo UE oraz tworząc głębszy i bardziej płynny rynek obligacji UE.
• Takie wspólne aktywa mogłyby być wykorzystywane do finansowania kluczowych projektów inwestycyjnych o znaczeniu europejskim, takich jak inwestycje w infrastrukturę, transformację energetyczną, zieloną gospodarkę, innowacje technologiczne, a także wzmocnienie systemu ochrony zdrowia czy cyfryzacji. W rezultacie mogłyby one zwiększyć konkurencyjność UE, ponieważ fundusze byłyby skierowane na sektory kluczowe dla wzrostu i modernizacji gospodarki.
• Dodatkowo, wprowadzenie takich instrumentów pomogłoby stworzyć głębszy i bardziej płynny rynek obligacji na poziomie europejskim. Większa płynność oznaczałaby, że te obligacje mogłyby być łatwiej kupowane i sprzedawane, co przyciągnęłoby szersze grono inwestorów, w tym inwestorów instytucjonalnych z całego świata. Większa skala i płynność rynku zmniejszyłyby koszty kapitału dla emitentów i podniosłyby efektywność alokacji zasobów w całej UE, zwiększając ogólne bezpieczeństwo finansowe regionu. Ponadto, wspólne emisje mogłyby zapewnić bardziej stabilne i przewidywalne źródła finansowania dla krajów członkowskich, wspierając tym samym spójność gospodarczą i społeczną w Unii.

6. Problemy związane z fragmentacją rynków kapitałowych w UE:

• Fragmentacja rynków kapitałowych pozostaje istotnym problemem, a przepływy oszczędności na rynki kapitałowe są niższe niż w innych regionach. W UE brakuje jednolitego regulatora rynku papierów wartościowych i jednolitej książki zasad dotyczących wszystkich aspektów handlu, a nadal istnieją znaczne różnice w praktykach nadzorczych i interpretacjach przepisów.

Raport “The Future of European Competitiveness – Part A Competitiveness Strategy for Europe”

Rozdział 1: Nowy krajobraz dla Europy

1. Zmiany w globalnym otoczeniu:

• Unia Europejska (UE) odnotowała spowolnienie wzrostu gospodarczego, co jest wynikiem m.in. spadku produktywności. Luka w produkcie krajowym brutto (PKB) między UE a Stanami Zjednoczonymi (USA) wynika głównie z różnic w tempie wzrostu produktywności.
• Trzy kluczowe zewnętrzne warunki, które wcześniej wspierały wzrost w Europie (handel, energia i obrona), osłabły. Międzynarodowy handel jako udział w PKB wzrósł w UE z 30% do 43% między 2000 a 2019 rokiem, ale obecnie prognozuje się, że tempo wzrostu handlu światowego spowolni do 3,2%.

2. Potrzeba poprawy konkurencyjności UE:

• UE musi zwiększyć swoją konkurencyjność, aby przywrócić wzrost produktywności i utrzymać tempo wzrostu gospodarczego w zmieniającym się świecie. Wzrost produktywności jest najważniejszym czynnikiem długoterminowego wzrostu.
• Zwiększenie konkurencyjności obejmuje nie tylko zdobywanie udziałów w rynku globalnym, ale również inwestycje w technologie i umiejętności.

3. Trzy główne transformacje stojące przed Europą:

• Innowacja i nowe silniki wzrostu: UE musi przyspieszyć tempo innowacji, aby utrzymać swoje przywództwo w produkcji i rozwijać nowe technologie przełomowe. Tylko 4 z 50 największych firm technologicznych na świecie to firmy europejskie.
• Dekarbonizacja i gospodarka cyrkularna: UE musi obniżyć ceny energii, kontynuując dekarbonizację. Koszty energii elektrycznej i gazu w UE są nadal wyższe niż w USA.
• Stabilność geopolityczna i bezpieczeństwo: UE musi reagować na niestabilną sytuację geopolityczną i zmniejszać zależności od innych krajów, zwłaszcza w kontekście surowców krytycznych i technologii cyfrowych.

Rozdział 2: Zamykanie luki innowacyjnej

1. Wyzwania w zakresie produktywności:

• UE potrzebuje szybszego wzrostu produktywności, aby utrzymać zrównoważone tempo wzrostu w obliczu niekorzystnych trendów demograficznych. Od 2015 roku średnie tempo wzrostu produktywności pracy wynosiło 0,7%.
• Luka w produktywności między UE a USA jest głównie wynikiem różnic w sektorze technologii cyfrowych. Podczas gdy 70% kluczowych modeli AI zostało opracowanych w USA, największy europejski operator chmury kontroluje zaledwie 2% rynku UE.

2. Bariery dla innowacji w Europie:

• Europejskie firmy technologiczne mają trudności z rozwojem i przyciąganiem finansowania, co prowadzi do ogromnej luki w finansowaniu w późniejszych etapach rozwoju w porównaniu do USA.
• W Europie brak jest firm o kapitalizacji rynkowej powyżej 100 miliardów EUR założonych od podstaw w ciągu ostatnich 50 lat, podczas gdy w USA wszystkie sześć firm o wycenie powyżej 1 biliona EUR powstało w tym okresie.

3. Integracja AI z przemysłem europejskim:

• Sztuczna inteligencja (AI) będzie miała kluczowe znaczenie dla przyszłego wzrostu produktywności w Europie. Na przykład w sektorze farmaceutycznym AI może przynieść roczne oszczędności na poziomie od 60 do 110 miliardów USD.
• AI ma również potencjał do zmniejszenia inwentarzy w sektorze motoryzacyjnym, przyspieszenia czasu wprowadzenia innowacji na rynek oraz zwiększenia produktywności pracy.

4. Znaczenie umiejętności i szkoleń:

• Konieczne jest, aby pracownicy mieli dostęp do odpowiednich umiejętności i szkoleń, aby wykorzystać potencjał AI. Europejski model społeczny powinien promować wzrost produktywności przy jednoczesnym zachowaniu społecznej otwartości.

Rozdział 3: Wspólny plan dekarbonizacji i konkurencyjności

1. Wyzwania związane z cenami energii:

• Wysokie koszty energii w Europie stanowią przeszkodę dla wzrostu gospodarczego. Wysokie ceny energii odnotowane w ostatnich latach wpłynęły na potencjalny wzrost w Europie, a także na sentyment inwestycyjny przedsiębiorstw. Około połowa europejskich firm uważa koszty energii za główną przeszkodę w inwestycjach, co jest o 30 punktów procentowych wyższe niż w przypadku firm w USA.
• Przemysł energochłonny został szczególnie mocno dotknięty; produkcja spadła o 10-15% od 2021 roku, co zmieniło skład przemysłu europejskiego i zwiększyło import z krajów o niższych kosztach energii.

2. Dekarbonizacja jako szansa na zmniejszenie kosztów energii i zabezpieczenie energetyczne:

• Dekarbonizacja europejskiego systemu energetycznego oferuje możliwość obniżenia cen energii i zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Szacuje się, że zapotrzebowanie na minerały potrzebne do czystych technologii energetycznych wzrośnie od 4 do 6 razy do 2040 roku.
• Europa jest jedynym regionem na świecie, który wprowadził znaczącą cenę CO2. Mechanizm dostosowania cen węglowych na granicach (CBAM) pomoże zrównoważyć konkurencję międzynarodową i promować innowacje w zielonych technologiach.

3. Przemysłowe możliwości zielonej transformacji:

• Przejście na technologie niskoemisyjne stwarza nowe możliwości przemysłowe, od innowacji w zakresie technologii czystych po ich masową produkcję. Inwestycje w przemysł “trudny do dekarbonizacji”, taki jak transport morski i lotniczy, będą wymagały około 100 miliardów euro rocznie od 2031 do 2050 roku.

Rozdział 4: Zwiększanie bezpieczeństwa i redukcja zależności

1. Zagrożenia wynikające z zależności zewnętrznych:

• Europa jest narażona na zagrożenia związane z zależnością od kilku dostawców kluczowych surowców, takich jak minerały krytyczne (CRM) i zaawansowane technologie. Około 40% importu Europy pochodzi od niewielkiej liczby dostawców trudnych do zastąpienia, z czego połowa pochodzi z krajów, z którymi UE nie jest strategicznie zbieżna.
• Na przykład, Chiny są największym przetwórcą niklu, miedzi, litu i kobaltu, odpowiadając za 35-70% działalności przetwórczej. Eksport surowców z tego kraju wzrósł dziewięciokrotnie między 2009 a 2020 rokiem.

2. Potrzeba inwestycji w obronność i przemysł kosmiczny:

• Relacje geopolityczne Europy pogarszają się, co wymaga zwiększenia wydatków na obronność i zdolności przemysłu obronnego. Ocenia się, że dodatkowe inwestycje w obronność wyniosą około 500 miliardów euro w ciągu następnej dekady.
• Tylko dziesięć państw członkowskich wydaje co najmniej 2% PKB zgodnie z zobowiązaniami NATO, a wydatki na obronność rosną. Jeśli wszystkie państwa członkowskie UE, które są członkami NATO, osiągnęłyby ten poziom w 2024 roku, wydatki na obronność wzrosłyby o 60 miliardów euro.

3. Zróżnicowanie polityk przemysłowych w zależności od sektorów:

• Europa musi wdrożyć mieszane podejście, które łączy różne narzędzia polityki i podejścia do różnych sektorów. Przykłady obejmują wspieranie inwestycji zagranicznych w niektórych branżach oraz wymaganie wspólnych przedsięwzięć w innych przypadkach.

Rozdział 5: Finansowanie inwestycji

1. Potrzeby inwestycyjne UE:

• Aby osiągnąć cele określone w raporcie, UE potrzebuje dodatkowych inwestycji na poziomie od 750 do 800 miliardów EUR rocznie, co odpowiada 4,4-4,7% PKB UE w 2023 roku. Dla porównania, inwestycje w ramach Planu Marshalla w latach 1948-51 stanowiły 1-2% PKB UE.
• Realizacja tych inwestycji wymagałaby wzrostu udziału inwestycji w PKB z około 22% do około 27%, odwracając wieloletni trend spadkowy w większości dużych gospodarek UE.

2. Niska efektywność inwestycji prywatnych:

• Pomimo wysokiego poziomu oszczędności prywatnych (1,39 biliona EUR w 2022 roku), UE ma niższą efektywność inwestycji niż USA. Przeciętny poziom majątku gospodarstw domowych w UE jest znacznie niższy niż w USA z powodu niższych zwrotów z rynków finansowych. Według raportów Europejskiego Banku Centralnego (EBC) i Rezerwy Federalnej USA, przeciętne majątek netto na gospodarstwo domowe w USA wynosi około 740,000 USD (około 686,000 EUR). Dla porównania, w UE przeciętny poziom majątku gospodarstwa domowego wynosi około 230,000 EUR, co jest mniej więcej trzykrotnie niższą wartością niż w USA. Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat średnia stopa zwrotu z akcji na rynkach finansowych w USA wynosiła około 10% rocznie, w porównaniu do około 6-7% rocznie w Europie. W USA gospodarstwa domowe mają znacznie większy udział akcji i funduszy inwestycyjnych w swoich portfelach inwestycyjnych, co zwiększa potencjalne zwroty. W UE dominują bardziej konserwatywne inwestycje, takie jak depozyty bankowe i obligacje, które oferują niższe stopy zwrotu. W USA około 40% aktywów gospodarstw domowych stanowią akcje, podczas gdy w Europie jest to zaledwie 20-25%.
• Aby sprostać wyzwaniom, UE potrzebuje zarówno publicznego wsparcia, jak i lepszej koordynacji polityki fiskalnej i inwestycyjnej w ramach Unii Rynków Kapitałowych (CMU).

3. Potrzeba wsparcia publicznego:

• Sektor prywatny nie jest w stanie samodzielnie sfinansować inwestycji na poziomie około 4% PKB bez wsparcia publicznego. Symulacje Komisji Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego sugerują, że inwestycje na poziomie 5% PKB mogą zwiększyć produkcję o około 6% w ciągu 15 lat.
• Aby zwiększyć prywatne inwestycje, konieczne jest wprowadzenie bodźców fiskalnych i zmniejszenie kosztów kapitału, a także reforma systemu podatkowego i ujednolicenie rynków finansowych.

4. Rekomendacje dotyczące zarządzania budżetem UE:

• W raporcie zaleca się utworzenie “Filaru Konkurencyjności” w następnym Wieloletnim Ramowym Programie Finansowym, który będzie finansować priorytetowe projekty wskazane w ramach koordynacyjnym konkurencyjności.
• Ponadto, UE powinna lepiej wykorzystać wspólne zasoby poprzez efektywniejsze współfinansowanie wielonarodowych projektów przemysłowych.

Rozdział 6: Wzmacnianie zarządzania

1. Potrzeba reformy zarządzania w UE:

• Nowa strategia przemysłowa UE nie odniesie sukcesu bez równoległych zmian w strukturze instytucjonalnej i funkcjonowaniu UE. Obecne zasady podejmowania decyzji w UE, oparte na konsensusie lub większości, są powolne i złożone, co utrudnia efektywne działania.
• Średni czas na przyjęcie nowego prawa od momentu złożenia propozycji przez Komisję do podpisania aktu wynosi 19 miesięcy.

2. Propozycja nowej ramy koordynacyjnej:

• Raport proponuje utworzenie nowej “Ramy Koordynacji Konkurencyjności” w celu poprawy koordynacji polityk na poziomie UE. Nowa rama miałaby zastąpić inne, nakładające się na siebie instrumenty koordynacyjne i koncentrować się wyłącznie na priorytetach strategicznych UE.
• Ramy te byłyby podzielone na Plany Działań Konkurencyjności dla każdego priorytetu strategicznego, z jasno określonymi celami, zarządzaniem i finansowaniem.

3. Zwiększenie efektywności polityk UE:

• Raport zaleca, aby UE skupiła się na uproszczeniu swoich działań oraz na zacieśnieniu współpracy w obszarach takich jak innowacje i rozwój infrastruktury. Wskazuje na potrzebę lepszego zharmonizowania działań regulacyjnych oraz na większą elastyczność budżetową.
• Sugerowane jest również bardziej rygorystyczne stosowanie zasady subsydiarności i zmniejszenie obciążenia regulacyjnego dla firm.

4. Potrzeba wspólnych działań na poziomie europejskim:

• Raport podkreśla, że UE musi podejmować działania jako zjednoczony blok w obszarach takich jak infrastruktura energetyczna, obronność i badania naukowe, aby skuteczniej reagować na globalne wyzwania.

Raport “The Future of European Competitiveness – Part B In-Depth Analysis and Recommendations”

1. Energia i różnice w cenach między UE a innymi regionami świata

• Różnice w cenach gazu i energii elektrycznej: W 2023 roku ceny gazu i energii elektrycznej w UE były znacznie wyższe niż w Stanach Zjednoczonych i Chinach. Ceny gazu hurtowego w UE były od trzech do pięciu razy wyższe niż w USA, podczas gdy ceny energii elektrycznej dla przemysłu były od dwóch do trzech razy wyższe. Historycznie, ceny energii elektrycznej w UE były do 80% wyższe niż w USA.
• Wpływ kryzysu energetycznego: Kryzys energetyczny pogłębił różnice w cenach energii pomiędzy krajami członkowskimi UE. Ceny detaliczne energii elektrycznej dla przemysłu w niektórych krajach przekroczyły 250 EUR/MWh, podczas gdy w innych wynosiły mniej niż 100 EUR/MWh. Różnica między najwyższymi a najniższymi cenami energii w państwach członkowskich UE podwoiła się w 2022 roku i wzrosła o kolejne 15% w 2023 roku.

2. Wysokie koszty energii i ich wpływ na inwestycje

• Wpływ na inwestycje: W 2023 roku około 60% europejskich firm wskazało, że ceny energii stanowią główną przeszkodę w inwestycjach, co jest o ponad 20 punktów procentowych więcej niż w przypadku firm w USA. Koszty energii mają decydujący wpływ na konkurencyjność przemysłów energochłonnych w UE w porównaniu z innymi regionami świata.
• Koszty importu paliw kopalnych: Rachunek za import energii z paliw kopalnych do UE wzrósł z 341 miliardów EUR w 2019 roku do 416 miliardów EUR w 2023 roku, co stanowi około 2,7% PKB. W 2023 roku całkowite płatności UE za importowane paliwa kopalne wyniosły 390 miliardów EUR, co było o 90% wyższe od średniej z lat 2017-2021.

3. Rynki kapitałowe i ich wpływ na energię

• Koncentracja na rynkach pochodnych gazu: ESMA i Europejski Bank Centralny (EBC) wskazały na ryzyko koncentracji na rynkach pochodnych energii, gdzie kilka korporacji odpowiada za większość aktywności handlowej. W 2022 roku krótkie pozycje pięciu największych korporacji niefinansowych wzrosły o prawie 200% między lutym a listopadem.

4. Odnawialne źródła energii i umowy długoterminowe

• Niedostateczny rozwój umów długoterminowych (PPA): Chociaż długoterminowe kontrakty, takie jak umowy zakupu energii (PPA), mogą zmniejszyć narażenie na wysokie i zmienne ceny, ich rozwój w UE jest nadal ograniczony. W 2023 roku w UE podpisano umowy PPA na 16 GW, w tym 2 GW z branży IT.

5. Wpływ kosztów węgla i podatków na ceny energii

• Koszty emisji CO2: Koszty emisji dwutlenku węgla w UE wynoszą około 20-25 EUR/MWh dla produkcji energii z gazu. Stanowi to około 10% ceny detalicznej energii elektrycznej dla przemysłu w 2023 roku. Dla porównania, w Kalifornii koszty te wynoszą około 10-15 EUR/MWh, a w Chinach mniej niż 10 EUR/MWh.

6. Infrastruktura sieciowa i jej wpływ na rynek energetyczny

• Bariery sieciowe: Bariery w infrastrukturze sieciowej w UE, takie jak ograniczenia przepustowości i potrzeba rozbudowy sieci przesyłowych, prowadzą do wzrostu kosztów energii i ograniczają korzyści płynące z integracji rynku. W czasie kryzysu energetycznego przeciążenia infrastruktury gazowej spowodowały wzrost cen, a przychody z tytułu przeciążeń wzrosły z 55 milionów EUR w 2021 roku do 3,4 miliarda EUR w 2022 roku.

7. Koszty sieciowe i podatki w różnych krajach UE

• Znaczne różnice w podatkach i opłatach: W UE podatki, opłaty i opłaty sieciowe mogą stanowić znaczną część końcowej ceny płaconej przez konsumentów, a ich udział może sięgać nawet 30% ceny, podczas gdy w niektórych krajach wynosi mniej niż 5%. W 2022 roku całkowite podatki i opłaty sieciowe zebrane w UE wyniosły około 200 miliardów EUR, z czego około 40 miliardów pochodziło z sektora przemysłowego.

8. Makroekonomiczne efekty zwiększenia inwestycji:

• Aby sprostać potrzebom inwestycyjnym związanym z dekarbonizacją, cyfryzacją i obronnością, UE będzie musiała zwiększyć inwestycje do poziomu blisko 5% rocznego PKB. Europejska Komisja i Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) przeprowadziły symulacje wpływu takich inwestycji na gospodarkę, używając modeli QUEST i G20. Symulacje te zakładają połączenie inwestycji publicznych i prywatnych, z zachętami do inwestycji prywatnych w postaci subsydiów lub obniżenia kosztów kapitału​
• Symulacja Komisji Europejskiej zakłada wzrost realnego PKB o 2% do 2030 roku, z dalszym wzrostem do 6% po 15 latach. Wzrost agregatowego popytu powoduje początkowy wzrost inflacji, który wynosi około 1,2 punktu procentowego powyżej inflacji bazowej w ciągu pierwszych pięciu lat, po czym wraca do poziomu bazowego. Włączenie wzrostu całkowitej produktywności czynników produkcji (TFP) o 2% w ciągu 10 lat pozwala na szybszy wzrost PKB oraz zmniejsza pogorszenie bilansu pierwotnego rządu o jeden punkt procentowy PKB​